Jahon mamlakatlari taraqqiyotida ilm-fan muhim o‘rin tutayotgan bir paytda tarixiy mutafakkirlarning ilmiy merosini chuqur o‘rganish va tadqiq etish dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Dunyoning turli nuqtalarida sodir bo‘layotgan voqealar, qolaversa, globallashuvning shiddatli o‘zgarishi ortidan yuzaga kelayotgan ma’naviy va ma’naviy tahdidlarga qarshi ilm-fanni chuqur singdirish orqali yoshlarda mustahkam immunitetni shakllantirish zaruratida namoyon bo‘lmoqda. Shu bois Sharqning buyuk mutafakkiri Abu Nasr Forobiy falsafiy antropologiya asosida inson, axloq, adolat, baxt, insonparvarlik, tinchlik, ma’rifat kabi qarashlardan foydalanish faraz qilinadi.

Ushbu maqolada postmodern jamiyatning asosiy xususiyatlari, jumladan uning paydo bo'lishi, o'zgarishlarning mohiyati va bu o'zgarishlarning ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy va siyosiy jihatlari tahlil qilinadi. Postmodern jamiyatning quyidagi asosiy belgilariga e'tibor qaratiladi: axborot jamiyati, individualizm, xilma-xillik, parchalanish, voqelikning nisbiyligini qabul qilish, an'anaviy tizim va qurilmalarni rad etish. Bu o‘zgarishlarning zamonaviy jamiyatga ta’siri va ularning kelajak istiqbollari haqida ham fikr-mulohazalar berilgan.

Maqolada Yangi O‘zbekiston Uchinchi Renessans yoshlarini tarbiyalashda milliy qadriyat sifatida allomalar merosining o‘rni ilmiy jihatdan asoslab berildi. Globallashuv sharoitida yoshlar ongida milliy-ma’naviy qadriyatlarni mustahkamlamay turib, ta’lim-tarbiya jarayonlarida samarali natijaga erishish qiyin. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va zamonaviy jamiyat qurish yo‘lidagi murakkab va keng ko‘lamli vazifalarni hal etishga qodir bo‘lgan yangi avlod kadrlarini tayyorlashda avvalo, ularni ma’naviy qiyofasini, axloqiy tarbiyasini mustahkamlash lozimdir. Bu hamisha faoliyatimizning eng muhim yo‘nalishi bo‘lib qoladi.

Maqolada antik davr faylasuflaridan biri Platonning erkinlik tushunchasi haqidagi tasavvurlari о‘rganilgan. Qadimgi yunon jamiyatidagi erkinlik dinamikasi kо‘rib chiqilgan. Erkinlikning qonun va davlat bilan bog‘liqligi kо‘rsatilgan. Erkinlikning salbiy holatlari talqin etilgan. Ko’pgina tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, erkinlik tushunchasini bir yoqlamali tariflashning iloji mavjud emas, uning ilk talqinlari ildizi antik davrga borib taqalib, ularni barcha nuqtayi nazarlarning asosi sifatida qabul qilish mumkin. Ushbu maqolada ko’rsatilgan tadqiqot ishida esa Platonning ijtimoiy-siyosiy qarashlaridagi ideal davlat safiga kirmaydigan jamiyatlar birma bir ko‘rib chiqilgan. Tahlil natijasida uning ushbu jamiaytida erkinlik illat sifatida qoralanganligi o‘rganilgan.

Ushbu maqola postmodern jamiyat kontekstida tolerantlik deformatsiyasi fenomenini o'rganadi. Maqolada bag'rikenglik kontseptsiyasining buzilishiga olib keladigan asosiy omillar, jumladan, qiymat relativizmi, axborotning haddan tashqari yuklanishi, globallashuv va haddan tashqari siyosiy to'g'rilik ko'rib chiqiladi. Tolerantlik deformatsiyasining psevdotolerantlik, selektiv va agressiv tolerantlik kabi turli ko'rinishlari tahlil qilinadi. Maqolada muammoning murakkabligi va ko'p qirraliligini ko'rsatadigan keng ko'lamli nazariy ishlar va empirik tadqiqotlar o'rin olgan. Alohida e'tibor jamiyat uchun tolerantlik deformatsiyasining oqibatlariga, jumladan, ijtimoiy tarqoqlikka, axloqiy me'yorlarning emirilishiga va keskinlikning kuchayishiga qaratiladi. Xulosa qilib aytganda, ta'lim, tanqidiy fikrlashni rivojlantirish va ochiq muloqot uchun platformalar yaratish asosida muammoning mumkin bo'lgan echimlari taklif etiladi. Maqolada chinakam o‘zaro tushunish va farqlarni hurmat qilishga erishish uchun zamonaviy dunyoda bag‘rikenglik tushunchasini qayta ko‘rib chiqish zarurligi ta’kidlangan.

Insoniyat tarixining barcha bosqichlarida ham odamlar olamni anglashga harakat qilganlar. Borliqning mohiyatini, uni harakatlanish qonuniyatlarini o’rganishga urinib kelgan. Mifologik, diniy va ilmiy dunyoqarashning shakllanish bosqichi ma’lum bir xronologik ketma-ketlikda amalga oshmagani, ular aksariyat hollarda tarixiylik kontekstida olib qaraydigan bo’lsak, ustma-ust tushgan holda rivojlanib kelayotganiga guvoh bo’lamiz. Misol uchun, XXI asr bo’lishiga qaramasdan mifologik dunyoqarashning ayrim elementlari saqlanib qolmoqda. Shu bilan birga diniy dunyoqarash ham spiralsimon rivojlangan holda, goh kuchli, goho esa nisbatan kuchsiz shaklda olamni anglashning usuli sifatida o’zini namoyon etmoqda. Falsafiy dunyoqarashning tarkibiy qismi bo’lgan olamni anglashga bo’lgan ilmiy yondashuv borasida ham juda katta o’zgarishlar yuz berib, ayrim hollarda mifologik va diniy dunyoqarash sohiblari zamonaviy ilmiy yutuqlarni o’zlarining irrasional xulosalarini dalillashda foydalanib kelmoqda. Bu jarayonlarning barchasi Yusuf Xos Hojib ijod qilgan davrdan ming yil keyin yuz berayotganini e’tiborga olsak, allomaning ma’rifatparvarlik va bilim fenomeni haqidagi qarashlari o’z davri uchun ham naqadar dolzarb va innovasion xususiyatga ega bo’lganini tushunish mumkin bo’ladi.

Ushbu maqolada Movarounnahr diyorida yashab ijod qilgan alloma, “Shayxu-r-rais” – Abu Ali ibn Sinoning axloqiy risolalari borasida fikr-mulohazalar keltirilgan. Shuningdek ulug‘ mutafakkirning “Tadbiru-l-manzil”, “Risola fi-l-axloq” kabi risolalarida keltirilgan hikmatlarning inson ma’naviy kamolotidagi ahamiyati tahlil qilingan.

Mazkur maqolada bugungi globallashuv va integratsiyalashuv davrida mamlakatimiz taraqqiyotida o’z oldiga qo’ygan strategik maqsadlar, ularning ahamiyati va amalga oshirish mexanizmlari borasida taklif, fikr va xulosalar bayon etilgan. 2022-2026-yillarga mo’ljallangan Taraqqiyot strategiyasining dolzarbligi va mohiyati to’g’risida ilmiy qarashlar bayon etilgan.

Bizning zamonaviy jamiyatimizda shaxsning roli ijtimoiy rivojlanish jarayonida tobora innovatsion bo'lib bormoqda. Odamlar tarixning turli bosqichlarida turli darajadagi ijtimoiy faollikni namoyon etadilar. Quyidagi tadqiqotlar ijtimoiy faollik va uning jamiyat bilan aloqalariga qaratilgan. Bu bog'lanish shaxsni tushunish va voqelikni, shuningdek, o'zini kuzatish imkonini beradi. Zamonamizdagi muhim va dolzarb mavzu shahar va qishloqlarning ijtimoiy faolligidir.

Maqolada ijtimoiy munosabatlar mevasi bo‘lgan jamiyatning shakllanishi odamlarni ibtidoiy davrlardan qutqargani, jamiyatning shakllanishi odamlarning turmush tarzida muloqot mavqeini mustahkamlashda muhim rol o‘ynagani va ijtimoiy munosabatlarning paydo bo'lishi.

Maqola Musulmon sharqi ijtimoiy-falsafiy tafakkuri tarixida yorqin iz qoldirgan buyuk mutafakkirlardan biri Abu Ali ibn Miskavayhning “Tahzibul-axlaq” asaridagi axloqiy tarbiya, jamoaviy hamjihatlik va o’zaro muhabbat mavzusiga oid mulohazalariga bag’ishlanadi.

Ushbu maqolada XX asr boshida Turkistondagi ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy ahvol, tarixiy shart-sharoitlar, ma’rifatparvarlik harakati, jadidchilik, mustamlakachilikka qarshi ozodlik kurashining ma’naviy asoslari masalalariga to’xtalinadi.