Ushbu mаqоlаdа yаngilanayotgan O’zbekistоndа gender tenglik, xоtin-qizlаrni ijtimоiy himоyа qilish mаsаlаsi rivоjining ijtimоiy-fаlsаfiy tаhlili (2016-2024 yillаr misоlidа) mаsаlаsi kо’rib chiqilgаn. Mаmlаkаtimizdа sоʻnggi yillаrdа gender tengligi bоʻyichа аmаlgа оshrilgаn chоrа-tаdbirlаr mаzkur sоhаgа оid qаbul qilingаn qаrоrlаr, strаtegiyа vа qоnunlаr аsоsidа muаmmо vа yechimlаr yоritilib berilgаn.

Butun yer yuzida diniy bag‘rikenglik, diniy konfessiyalararo o‘zaro hurmat, bir-birini tushunish asosiy hayotiy tamoyilga aylanmoqda. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarning asl mohiyati ham millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik, o‘zaro manfaatli va amaliy ruhdagi tashqi siyosat yuritishga yo‘naltirilgan, mamlakatimizning xalqaro nufuzini yanada oshirishga qaratilgan. Globallashuv hayotimizga tobora tez va chuqur kirib kelayotganining asosiy omili va sababi xususida gapirganda shuni ob’yektiv tan olish kerak – bugungi kunda har qaysi davlatning taraqqiyoti va ravnaqi nafaqat yaqin va uzoq qo‘shnilar, balki jahon miqyosida boshqa mintaqa va hududlar bilan shunday chambarchas bog‘lanib boryaptiki, biron mamlakatning bu jarayondan chetda turishi ijobiy natijalarga olib kelmasligini tushunish, anglash qiyin emasdir.

Jahon falsafa tarixida va insoniyatning tafakkur taraqqiyotida o‘z ta’siriga ega bo‘lgan ekzistensializm, ayniqsa, fransuz ekzistensial falsafasi inson erkinligi, mas’uliyat, tanlov ixtiyori, hayot va o‘lim orasidagi mavjudlik, mavjudlikning mohiyatini falsafiy tahlil etishda o‘ziga xos yondashuvi bilan ahamiyatlidir. Bunda Jan Pol Sartrning inson va uning mavjudligi muammosini falsafiy konsepsual ifodalab berishi nafaqat o‘z davrida sodir bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy inqirozni bevosita guvohi bo‘lgan jamiyat intelektuallari diqqatini jalb etdi, balki zamonaviy ijtimoiy-siyosiy muammolarni falsafiy anglashda dolzarbdir. Maqolada Jan Pol Sartrning ekzistensial falsafasining insonparvarlik jihatlari haqida mulohaza yuritiladi.

Maqolada antik davr faylasuflaridan biri Platonning erkinlik tushunchasi haqidagi tasavvurlari о‘rganilgan. Qadimgi yunon jamiyatidagi erkinlik dinamikasi kо‘rib chiqilgan. Erkinlikning qonun va davlat bilan bog‘liqligi kо‘rsatilgan. Erkinlikning salbiy holatlari talqin etilgan. Ko’pgina tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, erkinlik tushunchasini bir yoqlamali tariflashning iloji mavjud emas, uning ilk talqinlari ildizi antik davrga borib taqalib, ularni barcha nuqtayi nazarlarning asosi sifatida qabul qilish mumkin. Ushbu maqolada ko’rsatilgan tadqiqot ishida esa Platonning ijtimoiy-siyosiy qarashlaridagi ideal davlat safiga kirmaydigan jamiyatlar birma bir ko‘rib chiqilgan. Tahlil natijasida uning ushbu jamiaytida erkinlik illat sifatida qoralanganligi o‘rganilgan.

Maqolada antik davr faylasuflarining turli talqinga ega erkinlik tо‘g‘risidagi fikrlari bilan hozirgi zamon qarashlari taqqoslash uchun sotsiologik tadqiqot natijalari berilgan. Jumladan, solishtirish jarayonida ularning fikrlarini aloqadorligidan tashqari va bir-birlaridan farq qiluvchi, ya’ni differentsiatsion taraflari kо‘rib chiqilgan. Ko’pgina tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, erkinlik tushunchasini bir yoqlamali tariflashning iloji mavjud emas, uning ilk talqinlari ildizi antik davrga borib taqalib, ularni barcha nuqtayi nazarlarning asosi sifatida qabul qilish mumkin. Ushbu maqolada ko’rsatilgan tadqiqot ishida esa sotsiologik sо‘rovnoma orqali bu tezislarni asoslashga harakat qilingan. Tadqiqot natijalari umumlashtirilib, erkinlik hozirgi kunda ham dolzarb muammoligi asoslangan.